Một Startup Là Đánh Cược. Mười Startup Là Toán Học.

Hãy hình dung về một bàn poker. Bạn có hai lá bài tẩy (hole cards), năm lá bài chung trên mặt n bàn, và một chồng chip. Mọi quyết định—check (xem bài), bet (cược), raise (tố), fold (úp bài)—đều là việc thực thi logic dựa trên những thông tin không đầy đủ.

Bây giờ, hãy hình dung về startup của bạn. Bạn có một ý tưởng sản phẩm, một thị trường, và một khoản runway (vốn duy trì). Mọi quyết định—ship sản phẩm, pivot (chuyển hướng), tuyển dụng, sa thải—đều vận hành theo cơ chế y hệt.

Có một quan niệm sai lầm rằng xây dựng công ty là một loại hình nghệ thuật, một phút lóe sáng của thiên tài chỉ dành riêng cho những người có tầm nhìn vĩ đại. Nhưng sau 10 năm xây dựng, thất bại và đôi khi chiến thắng, tôi đã đi đến một kết luận khác. Đó không phải là nghệ thuật. Đó là xác suất.

Cụ thể hơn, đó là giao điểm giữa khả năng thực thi và toán học.

Hầu hết các founder lần đầu đều chơi startup như chơi xổ số. Họ cào vé, hy vọng ra ba quả anh đào (trúng độc đắc), và nếu thua, họ nghĩ rằng trò chơi đã bị gian lận. Nhưng những người xây dựng (builders) và nhà đầu tư lão luyện chơi trò này như những cao thủ Texas Hold'em. Họ không dựa vào may mắn; họ dựa vào một hệ thống.

Thuật toán của người chơi Poker

Nếu quan sát một tay chơi poker chuyên nghiệp, bạn có thể nhận thấy một điều khá nhàm chán: họ úp bài (fold) rất nhiều. Họ không chạy theo cơn hưng phấn của việc đánh cược; họ đang thực thi một chiến lược.

Họ có một thuật toán trong đầu. Họ đánh giá sức mạnh bài của mình so với tình thế trên bàn và hành vi của đối thủ. Họ tính toán tỷ lệ cược (pot odds). Nếu giá trị kỳ vọng (EV - Expected Value) là dương, họ đẩy chip vào. Nếu là âm, họ úp bài.

Đây là phần quan trọng nhất: Một cao thủ có thể chơi một ván bài hoàn hảo nhưng vẫn thua.

Đó là bản chất của phương sai (variance). Nhưng họ biết rằng nếu họ đưa ra quyết định đúng đắn về mặt toán học 1.000 lần, quy luật số lớn sẽ đảm bảo họ kết thúc với nhiều chip hơn lúc bắt đầu. Họ liên tục tối ưu hóa xác suất của mình.

Trong thế giới startup, "thuật toán" của bạn chính là năng lực thực thi. Đó là tốc độ ship sản phẩm, khả năng nói chuyện với người dùng, và bản năng về thiết kế. Khi xây dựng, bạn không chỉ cố gắng thắng ván bài đó; bạn đang tinh chỉnh thuật toán của mình để đưa ra những quyết định tốt hơn vào lần tới.

Lý thuyết danh mục đầu tư của VC

Các nhà đầu tư (VC) hiểu trò chơi này theo bản năng, thường rõ hơn cả các founder. Họ coi việc phân bổ vốn là một chiến lược danh mục đầu tư.

Một VC biết rằng trong số 20 khoản đầu tư:

• 10 công ty sẽ về mo (thất bại hoàn toàn).
• 5 công ty sẽ hoàn vốn.
• 4 công ty sẽ mang lại lợi nhuận khá.
• 1 công ty sẽ trở thành kỳ lân (unicorn).

Cú "homerun" (thắng lớn) duy nhất đó không chỉ cần thành công; nó cần thành công rực rỡ đến mức bù đắp được khoản lỗ của 19 công ty kia và mang lại lợi nhuận cho cả quỹ. Đây chính là Định luật Lũy thừa (Power Law).

Các nhà đầu tư không khóc lóc khi một công ty trong danh mục thất bại. Đó chỉ là một ván bài phải úp. Họ đang chơi một cuộc chơi dài hạn, dựa vào luận điểm đầu tư (phương pháp của họ) để xác định những người chiến thắng theo thời gian. Họ đặt cược vào sự phân bổ, không phải vào một kết quả đơn lẻ.

Thế tiến thoái lưỡng nan của Founder (và Giải pháp)

Đây là lúc mọi thứ trở nên đau đớn đối với những người xây dựng như chúng ta. Không giống như một VC đặt cược 20 cửa cùng lúc, một founder thường chỉ đặt một cược mỗi 5 đến 7 năm. Chúng ta "all-in" vào một ván bài duy nhất.

Khi bạn all-in, cái giá phải trả về mặt cảm xúc cho một lá bài river tệ hại (thị trường sụp đổ, đối thủ cạnh tranh, ra mắt thất bại) là cực kỳ tàn khốc. Nó mang lại cảm giác cá nhân. Cảm giác như chính bạn là kẻ thất bại.

Nhưng hãy nhìn điều này qua lăng kính của "Thuật toán Founder".

Phương pháp luận chính là lợi thế của bạn.

Cũng giống như một người chơi poker tinh chỉnh chiến lược của họ, bạn có bộ công cụ của mình: Nguyên lý Lean Startup, phát triển MVP, Growth hacking, Khám phá khách hàng (Customer Discovery).

1. Chia bài (The Deal): Bạn phát hiện ra một vấn đề (ván bài).
2. Vòng Flop: Bạn ra mắt một MVP để thăm dò thị trường.
3. Vòng Turn: Bạn nhận được dữ liệu. Người dùng ghét nó? Pivot (Úp bài). Người dùng yêu thích nó? Đầu tư mạnh hơn (Raise/Tố).
4. Vòng River: Bạn mở rộng quy mô (scale) hoặc chết.

Mỗi khi bạn xoay vòng qua quy trình này—ra mắt, đo lường, học hỏi—bạn đang cập nhật các xác suất nội tại của mình. Bạn đang trở nên giỏi hơn trong việc đọc vị bàn chơi.

Đó là lý do tại sao tôi nói với các founder mới: Đừng yêu ván bài. Hãy yêu trò chơi.

Quy tắc số Mười

Đây là sự thật mà không ai nói đủ nhiều: Làm startup một lần là đánh bạc. Làm mười lần là một sự nghiệp.

Nếu bạn xây dựng một sản phẩm và bỏ cuộc vì nó thất bại, bạn chỉ là một khách du lịch trong sòng bài. Bạn chơi một ván, thua vì vận đen, và bước ra ngoài với những lời phàn nàn.

Nhưng nếu bạn cam kết với cuộc đời của một người xây dựng (builder), toán học sẽ nghiêng về phía bạn.

Giả sử xác suất thành công trong startup đầu tiên của bạn là 5%. Con số đó là hào phóng đấy. Bạn không biết mình đang làm gì. Bạn phức tạp hóa code (over-engineer), bạn phớt lờ marketing, bạn định giá sai.

Nhưng bạn vẫn ra mắt. Bạn thất bại. Bạn học hỏi.

Ở lần thử thứ hai, xác suất của bạn có thể là 8%. Bạn tái sử dụng một số đoạn code. Bạn có một danh sách email nhỏ.

Đến lần thử thứ năm, bạn có mạng lưới quan hệ, bạn biết cách kiểm chứng ý tưởng trong 48 giờ, và bạn có danh tiếng. Xác suất thành công của bạn có thể là 25%.

Nếu bạn chơi trò chơi này mười lần, xác suất để ít nhất một trong số đó thành công sẽ tiệm cận sự chắc chắn. Nó trở thành một sự tất yếu về mặt toán học.

Đây là "Cuộc trường chinh Startup". Chiến thắng không thuộc về thiên tài may mắn ngay lần thử đầu tiên (dù tất cả chúng ta đều ghen tị với họ). Chiến thắng thuộc về kẻ kiên trì (grinder) bám trụ tại bàn đủ lâu để các xác suất thẳng hàng.

Những bài học thực tế

Vậy, làm thế nào để chúng ta áp dụng tư duy poker này vào công việc hàng ngày?

1. Rút ngắn thời gian ván bài: Trong poker, một ván bài mất 2 phút. Trong startup, một "ván bài" có thể mất 2 năm. Thế là quá chậm. Hãy thu nhỏ các vòng lặp phản hồi. Bạn có thể kiểm chứng một tính năng trong 2 tuần không? Bạn có thể test thị trường trong 2 ngày không? Bạn chơi càng nhiều ván bài mỗi năm, thuật toán của bạn cải thiện càng nhanh.

2. Đừng cố gỡ gạc (Don't Chase Losses): Đây là "Ngụy biện chi phí chìm" (Sunk Cost Fallacy). Nếu thị trường (mặt bàn) cho thấy rõ ràng bạn không thể thắng, hãy úp bài (fold). Đừng đốt thêm 6 tháng runway chỉ vì bạn đã lỡ bỏ ra 6 tháng để xây dựng. Hãy tiết kiệm chip (thời gian và tiền bạc) cho một ván bài tốt hơn.

3. Quản lý vốn (Bankroll Management): Một tay chơi chuyên nghiệp không bao giờ đặt 100% tài sản ròng vào một bàn chơi. Là một founder, hãy bảo vệ sự tỉnh táo và tài chính cá nhân của bạn. Đừng kiệt sức quá mức với Dự án A đến nỗi bạn không còn đủ sức khỏe tinh thần để bắt đầu Dự án B.

4. Xem lại băng ghi hình: Các tay chơi chuyên nghiệp phân tích các ván bài của họ sau trận đấu. Bạn có làm thế không? Sau khi một lần ra mắt thất bại, bạn chỉ ngồi ủ rũ? Hay bạn thực hiện một cuộc hậu kiểm không đổ lỗi (blameless post-mortem) để cập nhật mô hình tư duy của mình?

Con chip cuối cùng

Tôi đã thấy những kỹ sư xuất chúng bỏ cuộc chỉ sau một lần thất bại. Tôi cũng đã thấy những lập trình viên bình thường thành công vì họ cứ liên tục ship sản phẩm.

Sự khác biệt không nằm ở IQ. Nó nằm ở sự thấu hiểu rằng đây là một trò chơi vô hạn (infinite game).

Bạn đang xây dựng một danh mục các trải nghiệm. Một số sẽ là thất bại (coi như bỏ). Một số sẽ là chiến thắng khiêm tốn (bò sữa - cash cows). Và nếu bạn tiếp tục tối ưu hóa khả năng thực thi và chơi các ván bài một cách chính xác, cuối cùng, bạn sẽ cầm được bài tẩy mạnh nhất (hit the nuts).

Hãy giữ chip của bạn trên bàn. Xào bài và chia thôi.